İş Kazaları
İş kazalarına neden olan tehlikeli hareketler sonucu yaralanan ya da yitirilen insan yaşamlarının değerini ölçmek ve hiç bir maddi değerle karşılaştırmak asla mümkün değildir. İş Sağlığı ve Güvenliği kavramı, çalışma hayatında ortaya çıkacak tehlikelerin, tedbirlerinin alınmasından önce, risklerin öngörülerek değerlendirilmesi ve bu risklerin ortadan kaldırılması ya da olabilecek zararların en aza indirilebilmesi için yapılacak çalışmaları içerir. İş kazasıÖnceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre… More tanımına giren her durum İş Sağlığı ve Güvenliğini ilgilendirir.
İş kazasıÖnceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre… More; belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay
İşyerinde tehlikenin tanımı şöyle yapılabilir; “İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin hasar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek her türlü kaynak veya durum bir tehlike”dir.
İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için 3 temel adım vardır:
1- Tehlikeleri tanımlamak.
2- Tehlike boyutunu ve ihtimalini saptamak.
3- Riskleri kontrol altına almak.
- “Kaza” ile “iş kazası”nıda ayırmak gerekmektedir. Kaza “istenmeyen ve zararla sonuçlanan durumdur.” Tüpgaz ocağının açık kalması, zehirli madde yüklü tankta sızıntıya neden olan çatlak, nükleer santralin patlaması, hep birer kazadır; ama, işyerlerinde olması bu olayların kurbanlarının “iş kazası” geçirdiğinin kanıtı değildir. Bu saydığımız üç olaydada, kurbanlar, kaza sonucu ortaya çıkan tehlikeli gazlar, radyasyon gibi, dolayısıyla meslek hastalığına tutulmuşlardır. Çünkü meydana gelen tablo, dışsal bir etki ile değil; vücutta yaşanan bir süreçle ortaya çıkmıştır. Demek ki “kaza” ile “iş kazasını” ayırmak kadar; “iş kazası” ile “meslek hastalığını” ayırmakta önemlidir.
Kazaların %88inin güvensiz davranış; % 10unun güvensiz ortam; %2sinin de önlenemez durumlardan kaynaklandığı ortaya koyulmuştur.
Bir diğer araştırmada, iş kazalarının %18inin makine kaynaklı %19unun insan kaynaklı %63ünün bu iki kaynağın bileşkesinin etkisiyle meydana geldiğini tespit etmiştir.
Uluslararası Çalışma Örgütünün verilerine göre, dünyada 1,3 milyarı kadın olmak üzere, 3,5 milyar civarında iş gücü bulunuyor. Her gün yaşanan yaklaşık 1,5 milyon iş kazası, dünya genelindeki toplam gayrisafi hâsılanın yüzde 5ini alıp götürüyor. İş kazasıÖnceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre… More ve meslek hastalıkları sonucu her yıl 2,5 milyon insan, maalesef hayatını kaybediyor, çok daha fazla insan ise iş göremez hâle geliyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu istatistiklerine göre, Türkiye’de ortalama, her gün 200ün üzerinde iş kazası meydana geliyor. Bu kazalarda ne yazıkki, ortalama 5 kişi hayatını kaybediyor, en az 10 kişi sürekli iş göremez hâle geliyor.
İş kazalarının nedenlerine bakıldığı zaman, dört temel faktör karşımıza çıkmaktadır:
İnsan, Makine, Ortam ve Yönetim faktörleri.
- İş kazaları, tehlike durum veya tehlikeli hareketlerden yani dış etkilerden kaynaklanmaktadır. Kanser vb. meslek hastalıkları; zamanla işçinin vücudunun zararlı etkilere maruz kalması yani iç etkiler sonucu oluşur.
- İş hukukuna göre bir kazanın iş kazası olabilmesi için 4 şart vardır:
1- Kazaya uğrayan sigortalı olacak
2- Kaza 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunda (SSGSS Kanunu) geçen hallerden biri olacak
3- işçi Zarara uğrayacak
4- Zarar ile kaza arasında illiyet bağı olacak. - ÖNEMLİ: Yargıtay kararlarına göre; kalp krizi, intihar ve servis aracı içinde olan kazalar iş kazası sayılmaktadır.
- Yargıtay vermiş olduğu 1996 tarihli bir kararda işveren tarafından işçilerin taşınması için tahsis edilen bir araçta meydana gelen kazalar iş kazası niteliği taşımaktadır.
- 3 tip kaza vardır.
Odaklama tipi: Faktörler birleşip bir kaza nedeni oluyor.
Zincir tipi: Bir sebep ardı ardına birkaç sebebi tetikler ve kaza olur.
Karışık tip: Birkaç sebep bir kazayı o kaza da başka bir kazayı vb zincirleme kazalar olmaktadır.
İş kazası sıklık hızıBelirli bir çalışma süresi diliminde yaşanan iş kazası sayısı “İş Kazası Sıklık Hızı” olarak… More; bir takvim yılında çalışılan 1,000,000 iş saatine karşılık kaç kaza olduğunu veya tam gün çalışan her 100 kişi arasında kaç kaza olduğunu gösterir.
formül = IKS*1,000,000 /(PTEGS*8)
formül = İKS *225.000/(PTEGS*8)
İKS = iş kazası sayısı
PTEGS = Toplam prim tahakkuk eden gün sayısı,
(Her gün için 8 saatlik tam çalışma ile çarpılarak tüm sigortalıların bir yıl içinde toplam çalışma saati bulunur)
225,000 = tam gün çalışan 100 sigortalının haftada 45 saat, yılda 50 hafta çalıştığı kabul edilerek yapılan hesap sonucu bulunan bir değerdir.
İş KazasıÖnceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre… More Ağırlık Hızı; bir takvim yılında çalışılan 1,000,000 iş saatine karşılık kaç iş gününün iş kazası nedeniyle kaybedildiğini gösterir veya çalışılan her 100 saatte kaç saatin kaybedildiğini gösterir.
formül = TGK*1,000,000 / (PTEGS*8)- formül = (TGK*8) *100 / (PTEGS*8)
TGK = iş kazası sonucu toplam gün kaybı
= (Geçici iş göremezlik süreleri) + (sürekli iş göremezlik dereceleri toplamı *75) + (ölüm vak’a sayısı * 7500)
PTEGS= Toplam prim tahakkuk eden gün sayısı, (PTEGS, her gün için 8 saatlik tam çalışma ile çarpılarak tüm sigortalıların bir yıl içinde toplam çalışma saati bulunur)
İş kazalarının nedenlerine bakıldığı zaman, dört temel faktör karşımıza çıkmaktadır:
İnsan, Makine, Ortam ve Yönetim faktörleri.
- İş kazalarının yönetime dair nedenlerini sorgulayalım!
- Uygun olmayan personel istihdamı.
- Yönetme, izleme, iletişim kurma.
- Makina seçimi, kullanımı, bakımı.
- İlk yardım ve kurtarma.
- Yetersiz yönetim organizasyonu.
- Yetersiz güvenlik yönetim planı.
- Eğitim ve öğretim yetersizliği.
- Yetersiz sağlık kontrolleri.
Kabul edilebilir ve yasal güvenlik kurallarına uymayan, kişinin kendisine, başkalarına ya da alet ve ekipmanlara zarar veren davranışlara güvensiz davranışlar diyoruz.
- İşi Bilinçsiz Yapmak.
- Dalgınlık ve Dikkatsizlik.
- Makina Koruyucularını Çıkarmak.
- Tehlikeli Hızla Çalışmak.
- Görevi Dışında İş Yapmak.
- İş Disiplinine Uymamak.
- İşe Uygun Makina Kullanmamak.
- Yetkisiz ve İzinsiz Olarak Tehlikeli Bölgede Bulunmak.
- Kişisel Koruyucuları Kullanmamak.
- Ekipmanların Ehil Kişilerce Kullanılmaması.
- Arızalı Ekipman Kullanımı.
- İkazlara ve İşaretlere Uyulmaması.
- Hatalı Çalışma Pozisyonları ve Kaldırma.
- Alkol ve Uyuşturucu Kullanımı.
- Normal ve güvenli kabul edilmeyen, düzeltilmezse yaralanmaya, ölüme ve/veya maddi hasara neden olabilecek durumlar ise “güvensiz durumlar” olarak tanımlanmaktadır. Bazı örnekler vermek gerekirse.
- Güvensiz Çalışma Yöntemi.
- Güvensiz ve Sağlıksız Çevre Koşulları.
- Topraklanmamış Elektrik Makinaları.
- İşe Uygun Olmayan El Aletleri.
- Kontrol ve Testleri Yapılmamış Basınçlı Kaplar.
- Tehlikeli Yükseklikte İstifleme.
- Kapatılmamış Boşluklar.
- İşyeri Düzensizliği.
- Koruyucusuz Makine ve Tezgahlar.
- Parlayıcı Patlayıcı Maddeler.
- Arızalı Ekipmanlar.
- Çalışma Yerinin Dağınıklığı, Düzensizliği.
- Yetersiz Denetim.
- Aşırı Gürültü.
- Yetersiz Havalandırma.
- Yetersiz Aydınlatma.
Direkt (Görünür) Maliyetler:
Sigortaya ödenen tazminatlar
- İş kazasıÖnceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre… More, meslek hastalığıMesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıkları ifade eder. Geniş anlamıyla, Sigortalının çalıştığı veya yaptığı… More ve vb ile ilgili ilk müdahale, ambulans ve tedavi masrafları
- Çalışanla ilgili geçici veya sürekli iş göremezlik ve ölüm ödemeleri,
- Çalışana ödenen maddi ve manevi tazminatlar
- Endirekt (Görünmez) Maliyetler:
- İşletmenin, fabrikanın bir bölümünün ya da tamamının kaybedilmesi
- İş gücü ve maliyet kaybı
- Adli mahkeme masrafları
- İşe yeni bir işçinin alınması gerekiyorsa veriminin düşük olmasının getirdiği maliyet
- Kazanın getirdiği fazla mesainin maliyeti
- İşçiye verilen eğitimler
- Bürokratik işlemlerle ilgili harcanan zaman ve maddi kayıp
- Siparişin zamanında teslim edilememesi nedeniyle uğranılacak kayıplar
- Kaza esnasında, bu bölümde işin durması nedeniyle zaman ve maliyet kaybı
- Tamir ve bakım maliyetleri
- Ürünün ya da ham maddelerin zarara uğraması
- Çalışanların moral bozukluğu nedeniyle dolaylıyada dolaysız iş yavaşlatmaları
Kaza oluşum teorileri: İş kazalarının nedenlerini açıklar. Heinrich teorisi ise kaza sonuçları ile ilgilidir. Risk değerlendirmelerini inceleyin.
- Tek Faktör TeorisiTek Faktör Teorisi; Kazanın tek bir neden sonucu ortaya çıktığını ileri sürer. Bu tek… More: Bir kaza tek bir nedenin sonucu olarak ortaya çıkar, bu tek neden ortadan kaldırılabilir ise kaza tekrar etmeyecektir.
- Enerji TeorisiEnerji Teorisi; kazalar daha çok enerji transferi esnasında meydana gelir. Enerji boşalması ne kadar… More: (William Haddon) Kazalar enerji transferinde meydana gelir.
- İnsan Faktörleri Kuramı: Kazalar, eninde sonunda insan hatasından kaynaklanmaktadır. 3 tip teori vardır. Kaza-yatkınlık teorileri, işçi kabiliyetlerine karşılık iş talebi teorileri ve psikososyal teoriler.
- Kaza/Olay Kuramı: Bu teori kazalarda insan kaynaklı faktörler yanına; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma kararı ve sistem hataları gibi yeni elemanları eklemektedir.
- Sistem KuramıSistem Kuramı; Kaza oluşabilecek durumu üç parçadan oluşan bir sistem olarak görür: İnsan, makine,… More: Kazalara 3 faktör bir arada sebep olur; insan, makine ve çevre.
- Kombinasyon KuramıKombinasyon Kuramı; Bir tek teorinin tüm hadiseleri açıklayamayacağını savunur. Kazaların gerçek sebebi iki veya… More: Bir tek teori tek başına kazaları açıklayamaz. Kazalar 2 veya daha fazla teori ile açıklanabilir.
- Epidemiyoloji KuramıEpidemiyoloji Kuramı; Çevre faktörleri ile hastalık arasındaki ilişkinin çevre faktörleri ile kaza arasındaki ilişkiye… More: Çevre ve hastalık arasındaki ilişkiyle ilgili modeller kazaların nedenlerinin açıklanmasında kullanılabilir
- Çok Etken TeorisiÇok Etken Teorisi; Birçok etken birlikte değerlendirilerek kazalar analiz edilir. Çok Etken Teorisi Çok… More: Kazalar çok etkenlidir.
- Domino Etkisi: “Kaza Zinciri” de denir. Şartlardan biri gerçekleşmedikçe bir sonraki gerçekleşmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez.
