Yangın ve Gazlar
Yanma için, maddenin, bir oksijen kaynağı ile reaksiyona girmesi ve, yanmanın başlaması için ateşleme gerekir. Genellikle, ortamın ısıtılması, yanma reaksiyonun başlaması için gerekli ateşlemeyi sağlar. Her maddenin yanabilmesi için, ayrı bir ısı derecesi vardır. Yani, o maddenin yanmaya başlayabilmesi için, yeterli ısıya, sıcaklığın yükselmesi gerekir.
Yangın; Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan, kimyasal bir olaydır.
Yanma; Yanıcı maddelerin belirli bir ısı seviyesinde oksijenle birleşmesidir.
Oksidasyon: metallerin oksijen ile birleşip yeni ürünler oluşturmasıdır.
Sınıf A: Yanmanın, normal olarak parlak korların oluşumuyla yürüdüğü, genellikle organik esaslı katı madde yangınları,
Sınıf B: Sıvılar veya sıvılaşabilir katılar ile ilgili yangınlar,
Sınıf C: Gaz yangınları,
Sınıf D: Metal yangınları,
Sınıf F: Pişirme gereçlerindeki pişirme ortamı (bitkisel veya hayvansal sıvı ve katı yağlar) yangınları.
| Yangın Sınıfları | Yangın Türü | Su | Köpük | ABC Kuru Kimyevi Toz | CO2 | Halon |
| A | Kağıt, Ahşap, Kumaş | x | x | x | – | – |
| B | Yanıcı sıvılar Makine yağı, Doğalgaz, Petrol | – | x | x | x | x |
| C | Elektrik kabloları, kontrol panelleri | – | – | x | x | x |
| A&B | Yanıcı malzemeler ile parlayıcı sıvı ve gazların birleşimi | – | – | x | – | – |
| A&C | Yanıcı malzemeler ile elektrikli aletlerin birleşimi | – | – | x | – | – |
| B&C | Yanıcı sıvı ve gazlar ile elektrikli aletlerin kombinasyonu | – | – | x | x | x |
| A,B&C | Yanıcı malzemelerin parlayıcı sıvıların ve gazların vede elektrikli aletlerin kombinasyonu | – | – | x | – | – |
| D | Yanabilen hafif metal yangınları bu sınıfa girer. (sodyum, potasyum, titanyum, magnezyum gibi.) Kuru kimyevi tozlar bu yangınları söndürmede kullanılır. | x | x | x | ||
| E | Elektrik tesisatında yaşanan yangınları bu sınıfa girer | x |
” F sınıfı yangınları asla su ile söndürmeyiniz. Aksi halde parlama ve patlama yaşanır.
- CO yarım yanma ürünüdür, zehirleyici ve yanıcı bir gazdır. (Boğucu değildir, dikkat edin) Yangın söndürme cihazları, ekibi ve planı olmalıdır.
- Su, kum, C02, KKT, Halan gazları yaygın olan yangın söndürme maddeleridir. Sınavlarda yangından soru çıkabilmektedir. Yangın üçgeni, yangın türleri, yangın söndürme teknikleri bilinmelidir. Tozlarda yangın beşgeni vardır.
- Gazlar yanıcı, boğucu ve zehirleyici olabilir. Azot gibi soygazlar yanmaz.
İnsan vücudu ve solunum sistemleri;
65 derece sıcaklığa çok sınırlı bir süre,
120 derece sıcaklığa 15 dakika,
143 derece sıcaklığa 5 dakika,
177 derece sıcaklığa ise 1 dakika dayanabilir.
Bununla birlikte, ortalama bir yangın anında sıcaklığın;
5 dakika sonra 555 derece,
10 dakika sonra 660 derece,
15 dakika sonra 720 derece,
Yarım saat sonra 820 derece,
Bir saat sonra 927 dereceye
yükseldiğini unutmayalım!
- Yangın söndürülürken rüzgâr öne değil arkaya alınmalıdır.
- Azot ve CO2 yangın tüplerinde kullanılır.
- Genelde oksijen oranı %16 altına düştüğünde yanma olmaz.
- Oksijen düşerse yanma devam eder, ancak yavaşlar tam olmayan yanma ürünleri oluşur CO gibi.
- Tutuşma sıcaklığında ayrı bir ateşleme kaynağına gerek yoktur
- Parlama noktası: ateş alan buhar parlar, ama yanmaya devam etmez.
- Yanma noktası: bir kez ateş aldığında yanmaya devam eder, parlama noktasından birkaç derece fazladır.
- Tutuşma sıcaklığında: Bir ateşleme kaynağı olmadan yanmanın başlaması için minimum sıcaklık
Su
Su yangındaki ısıyı ortadan kaldırarak soğutma şeklindeki söndürme yöntemidir. A tipi yangınlarda kullanılması gerekmektedir.
Köpük
Basınçlı su, deterjan ve hava karışımı ile elde edilmektedir. Yanan yüzeyi kaplayarak hava akışını önlemektedir. Böylelikle yangının hem oksijen ile hem de buhar ile bağlantısını keserek, yangın söndürme yoluna gidilmektedir. Köpük ağırlıklı olarak B tipi sıvı yangınlara müdahalede kullanılmaktadır. A tipi yangınlar için de kullanılabilmektedir. Köpük suyla reaksiyona giren yanıcı kimyasallar için uygulanmamalıdır.
Kuru Kimyevi Tozlar
BC tozlar özellikle B ve C grubuna giren yangınlar başta olmak üzere A ve D grubu yangınlarında da kullanılabilmektedir. Bu tip tozlar yanıcı sıvılar arasına girerek reaksiyonun devamlılığını etkilemektedir.
ABC tozlar da kimyasal reaksiyondan ayırma, boğma şekliyle yangını söndürmektedir. Dikkat edilmesi gereken nokta ABC tip tozlu portatif yangın söndürme tüplerinin sıcak ortamlarda bulundurulmaması gerekmektedir.
Karbondioksit
Karbondioksitli yangın söndürücüler B, C ve E sınıfı yangınlar için kullanılmaktadır. CO2’li tüplerin sıcak ortamda bırakılmaması gerekmektedir. Aksi takdirde tüplerin içerisinde sıvı halde bulunan CO2 ‘ningenleşerek patlama riski söz konusudur.
D-Tozu (Hafif Metal Tozu)
Özel tozlardır. Metal yangınlarında kullanılmaktadır. Yüksek ısıya karşı dayanıklıdır. Boğma yöntemiyle söndürme işlemi gerçekleştirilmektedir.
- Yangın söndürücüler 30 günde bir kontrol edilmeli 6 aydan az olmayan aralıklarla bakıma alınmalıdır. Bakım etiketi tüpe yapıştırılır.
- 10 yılda bir hidrostatik teste tabi tutulmalıdır. Hidrostatik test; Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğine göre azami basıncın 1,25 katı İş Ekipmanları Yönetmeliğine göre ise azami basıncın 1.5 katı ile yapılmalıdır.
- Taşınabilir gaz tüpleri renk kodlaması TS EN 1089-3, 31.01.2012 de kabul edilmiş bir standart olup zorunlu değildir. Ayrıca Taşınabilir ve Tekerlekli Yangın Söndürücüler, TS ISO 11602- 2, Şubat 2005 standardına ve yangın tüpü yönetmeliğine bakın
- CO2 zehirli değildir, CO2 havayı azaltarak boğucu etki yapar. Gaz başlıca tehlikelerdendir. Özellikle kapalı alanlarda gaz birikebilmektedir bakım öncesi gaz ölçümü yapılmadan işe başlanmaz. Kömür ve maden ocaklarında da gazlar özellikle CH4 ve CO başta olmak üzere H2S, SO2, NO2 vb çok tehlikelidir.
- Gazlar zehirler veya havadaki oksijenin yerini alarak çalışanı; oksijeni azalttığından boğar. Gazlar parlayabilir, patlayabilir, yanabilir, CO, CH4 , SO2 vb soy gazlar vardır. Azot ve CO2 yangın tüplerinde kullanılır. Kaynakçılıkta kullanılan gazlar vardır. Yanıcı gazlar, LPG, Asetilen vb yakıcı gazlar vardır Oksijen gibi. Koruyucu gazlar vardır: Argon ve Helyum ve CO2 gibi
Havasında %19’dan az oksijen, % 2’den çok metan, %0.5’den çok karbondioksit, 50 ppm (%0.005) den çok karbon monoksit ve diğer tehlikeli gazlar bulunan yerlerde çalışılmaz.
- Aynı hava akımından yararlanan ayaklarda ve damar içindeki düz ve eğimli yollarda metan oranı %1,5’u, bunların bağlandığı hava dönüş yollarında % 1 ‘i geçmez
- Havasında % 2’den çok metan tespit edilen ocaklarda veya ocak kısımlarında, çalışanların kurtarılması ve grizunun temizlenmesi dışında çalışma yapılmaz.
- Genel havasında metan oranı %1,5’i geçen yerlerde izleme ve alarm sistemleri hariç elektrikli aygıtların gerilimi derhal kesilir ve şartlar düzelmedikçe yeniden verilmez.
Ani grizulu çıkışı olan ocaklarda gecikmeli yerine emniyetli kapsül kullanılır. - Parlamayan gazlar: Hiçbir konsantrasyonda hava veya oksijen ile yanmazlar. Örnek: Hava, Helyum (He) ve diğer asal gazlar (Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), Kisinon (Xe), Radon (Rn) Karbon dioksit (CO,), Kükürt dioksit (SO2) verilebilir.
- Reaktif gazlar: Bazı koşullar altında diğer maddelerle kimyasal olarak reaksiyona girerler. Bu gazlar; Flüor (F) Klor (CI,) (parlamayan gaz olarak sınıflandırılır) ile hidrojen (H,) (parlayabilen bir gaz) arasındaki reaksiyon. CH)\Asetilen (CH Metil asetilen (CH3CH )\C Propilen (CH2CH:CH2) ve Vinil klorür’dür (-CH2:CHCI).
- Toksik (zehirli) gazlar: Solunum atmosferine yayıldıklarında ciddi sağlık sakıncaları yaratabilirler. Bunlara örnek; Klor (CI,) Hidrojen sülfür (H₂S) Amonyak (NH) Karbonmonoksit (CO) verilebilir.
- Basit Boğucu Gazlar: Azot (N), karbondioksit (CO,) ve metan (CH) bu sınifa örnek olarak gösterilebilir. Örneğin karbondioksitin işyeri çalışma ortamında bulunmasına izin verilebilecek en fazla miktarı (MAK değeri; Müsaade edilebilir Azami Konsantrasyon’u) 5000 ppm (milyon hacimde kısım olarak) gibi yüksek bir değerdir. Bu sınıftaki gazlar normal havadaki %20,9 oksijen oranını düşürmek suretiyle boğucu etki gösterebilirler. (Havadaki oksijen oranı hacimce; % 12-14 olursa; derin soluma, nabızda hızlanma ve koordinasyon bozukluğu. %10 – 12 olursa; baş dönmesi, istekli hareketlerde güçlük. % 8 – 10 olursa; bulantı, kusma, baygınlık, yüzde solukluk. %6-8 olursa; 8 – 6 dakikada ölüm. % 4 olursa; çok kısa bir zamanda ölüm olabilir.)
- Kimyasal Boğucu Gazlar: Değişik mekanizmalarla hücre oksidasyonunu etkiler ve toksik etki gösterir. Örnek olarak (aynı zamanda karşılarında çalışma ortamında bulunmasına izin verilebilecek değerleri – TLV: Eşik Sınır Değerleride verilmiştir): Karbon monoksit (CO) :50 ppm Hidrojen siyanür (HCN) :10 ppm Hidrojen sülfür (H₂S) :10 ppm
- Tahriş Yapan Gazlar: Özellikle üst solunum yollarında, gözlerde, deride çeşitli derecelerde tahrişe neden olabilirle. Örnek olarak; Amonyak (NH₂) :25 ppm Klor (CI2) :1 Azot dioksit (NO) :5 ppm Kükürt dioksit (SO,) :0,1 ppm Ozon (O3) :0,1 ppm Amonyak, klor ve kükürt dioksit’de etki hemen hissedilebilir. Ancak azot dioksit (NO) ve fosgen’de (COCI2) etki birkaç saat sonra hissedilebilir.
- Sistemik zehir etkisi gösteren gazlar: Örnek olarak (bazı izabe fırınlarında veya anılan maddeleri içeren metaller kaynak yapılırken açığa çıkabilirler): Arsin (AsH2) :0,05 ppm Fosfin (PH₂) :0,3 ppm Stibin (SbH2) :0,1 ppm Fosfin’de baygınlık, kan basıncında düşme, ishal, Arsin ve ve Stibin’de hemoliz ve hemoglobinuri görülür.
