İş Güvenliği Tarihi
İş güvenliği tarihi ve kişiler ile ilgili mutlaka 2-3 soru gelmektedir.
İş güvenliği ile ilgili çalışma yapan ilk bilim adamları hakkında kısa bilgiler aşağıda verilmektedir.
- HEREDOUTS (MÖ 485 – 425) İşçi besini ile ilgilenmiştir.
- HİPOKRAT (M.Ö. 460-370) Kurşunun zararlı etkilerini ortaya koyduğu çalışmasına dayandırılır. Zehir Olmayan Hiçbir Madde Yoktur. Uygun Doz, Zehir Ve İlaç Arasındaki Farkı Ortaya Çıkarır.
- PLATO (M.Ö. 254-184) Bazı esnaf ve zanaatkarların çalışma pozisyonlarından ileri gelen şekil bozuklukları ile ilgili bilgi vermiştir.
- EFLATUN (M.Ö. 428-348) Zanaatkarların sorunları ile ilgili çalışması -ergonomi
- ARİSTO (M.Ö. 384-322) Gladyatör diyeti
- GALEN (M.S. 2. yy) Hastalıklarda çevre faktörünü (miasma teorisi) açıklamıştır
- JUVENAL (M.S. 60-140) Demircilerin göz lezyonları ile ayakta durarak çalışanların varislerinden söz etmiştir.
- Paracelsus (1493- 1451) İlk iş hekimlerindendir.
- Madencilerde ve baca temizleyicilerinde meslek hastalıkları saptamış, “De Morbis Metallicis” adlı kitabında, bugün pnömokonyoz diye bilinen kronik akciğer hastalıklarının klinik tablosunu çizmiş ve “meslek hastalıkları riskinin artması, endüstriyel gelişmenin gerekli ve birlikte olan sonucudur” demiştir.
- Bernard Ramazzani (1633-1714) İş sağlığının kurucusu/babası kabul edilir. 1713 meslek hastalıkları ile ilgili eseri De Morbis Artificum Diatriba ( Ne iş yapıyorsun sorusu ile hastalık ile iş arasında ilişki ilkesini getirdi) Ergonominin temellerine değindi.
- AGRİCOLA (1494-1555) “De Re Metallica” adlı yapıtında, madencilerde ortaya çıkan hastalıkları tanımlamış, ağıza/buruna mendil önermiş, bunlara karşı korunma önlemlerini anlatmış, toza karşı maden ocağının havalandırılmasından, iş kazalarından ve korunma yöntemlerinden söz etmiştir.
- Thomas Percival (1740-1804), Yaşadığı dönemde İngiltere’de yaygın bir toplum sorunu olan ve işçi nüfusu kırıp geçiren tifüs olgusunun araştırılması için çağrıda bulundu. Hem bu çağrısını ve hem de çocukların çalışma süreleri ve koşulları konusundaki raporunu çok uzaklara kadar yayabildi.
- Charles Turner Thackrah (1795-1852) İç hastalıkları uzmanı iken, çok etraflı bir meslek hastalıkları kitabı yazmıştır. Meslek hastalıklarının İngiltere’de öncülüğünü yapmıştır.
Michel Sadler 1832 yılında parlamentoya yeni bir yasa önerisi getirmiş ve 1833 yılında “Fabrikalar Yasası” adı altında yürürlüğe girmesini sağlamıştır. 1833 “Fabrikalar Kanunu” ile en küçük çalışma yaşı 10’a indirilmiştir. İşe giriş muayenesi zorunluluğu getirilmiştir. “İş Güvenliği Müfettişliği” öngörülmüştür.
- Sir Percivale Pott (1714-1788), 1776’de baca temizleyicilerinin skrotum kanserini tarif etmiştir. 1788 Baca Temizleme Kanunu çıktı. Scrotum kanserlerinin başlıca nedenlerinden birinin “is” olduğunu ortaya koydu (bildirilen ilk mesleki kanser). O dönemde bacaların temizlenmesinde çocuk işçi14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi “Çocuk İşçi”dir. Çocuk işçi… More kullanılıyordu
- 1833 Fabrikalar Kanunu ile Fabrikaların denetlenmesi için müfettiş atanması zorunlu kılındı; dokuz yaşından küçüklerin çalıştırılması yasaklandı; 18 yaşından küçüklerin ise 12 saatten fazla çalıştırılması yasaklandı. İşe giriş muayenesi zorunlu oldu. Bu yasa sonucunda Thomas Morison Legge, atanan ilk hekim
İşyeri Hekimi; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği… More iş güvenliği müfettişi oldu.
- İngiltere ilk düzenlemeyi yapan ülkedir. 1802 İngiltere Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu Dokuma sanayinde çalışan çocukların günlük çalışma süreleri 12 saatle sınırlandırılmıştır. Devletin ilk ciddi müdahalesidir, fabrikalardaki çalışma süreleri 58 saat/haftayla sınırlamış, eğitim zorunluluğu getirmiş, çırakların sağlık ve moral bakımından korunmalarını sağlayan düzenlemeler getirilmiştir.
- Belçika’da 1810 İngiltere’de 1833 Almanya’da 1839, İsviçre’de 1840 Fransa’da 1841 ve Amerika’da 1877 yılında çıkmıştır.
- İş hekimliği; İtalya’da doğdu, sanayi inkılabı ile İngilterede (1760-1830) gelişti. Robert Owen kendi işçilerine tıbbi bakım imkânı sağlamış, İskoçya’daki fabrikasında 10 yaşının altında kimseyi çalıştırmadan, çalışma saatini azaltarak, gençler ve yetişkinler için eğitim programları hazırlayarak ve işyerindeki çevre koşullarını düzelterek ticari başarısının devam ettiğini göstermiştir. 1802 yılında İngiltere Parlamentosu’nda “Çırakların Sağlığı ve Morali” yasasının çıkarılmasında rol oynamış, günlük çalışma süresini 10 saate düşüren yasanın çıkması için, parlamento üyelerini teşvik etmiştir.
- Osmanlı döneminde, sosyal güvenlik anlayışının ilk örneklerinden çalışanların ailelerine ve çalışanlara yardım etmek amacıyla ihtiyat ve Teavün Sandığı adıyla yardımlaşma sandıkları kurulmuştur.
- Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde iş güvenliği ile ilgili hiçbir hak düzenlemeyen ve işçi için “işçi nefsini kiraya veren kişidir” düzenlemesini içeren kanun “MECELLE” dir. 1868-1876 yılları arasında devlet adamı ve tarihçi Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlandı. Bu yasa İslam Hukuku ile çağdaş hukuku bağdaştırmaya çalıştı. Medeni Kanun’un kabul edildiği 1926 yılına kadar yürürlükte kaldı.
- İş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri olmak üzere iki ayrı dönemde incelenmiştir. Bu dönemdeki ilk çalışma 1865 yılında Ereğli kömür havzalarında çalışan işçilere yönelik olarak çıkarılan Dilaver Paşa Nizamnamesi’ dir ve ikinci önemli belge ise; 1869 yılında düzenlenen Maadin Nizamnamesi’ dir. Ancak Dilaver Paşa Nizamnamesi’ ne göre daha kapsamlı hükümler getirmiş olsa da Maadin Nizamnamesi de işverenler tarafından uygulanmamıştır
- 1908 yılında kurulmasına izin verilen sendikaların, iş sağlığı iş güvenliği sorunlarını gündeme getirmelerine karşın somut olarak hiçbir ilerleme sağlanamamış ve ağır çalışma koşulları düzeltilememiştir
- 10.9.1921 tarihinde çıkarılan 151 sayılı “Ereğli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” ile de kömür ocaklarında iş kazalarına karşı işverenlerin gerekli önlemleri almalarını zorunlu tutarak, kaza geçiren işçilere de gerekli maddi yardımın yapılmasını öngörmekteydi. Madenlerde günlük çalışma süresinin sekiz saatle sınırlandırması ise, kanunun getirdiği en önemli düzenlemeydi.
- Türkiye’de cumhuriyet döneminde ilk kez, İŞÇİ sağlığı ve iş güvenliği konusunu ayrıntılı ve sistemli olarak düzenleyen kanun 3008 Sayılı İş Kanunudur.
- 1946 yılında Çalışma Bakanlığı’nın kurulması İş güvenliği ve İş sağlığı konusunda en önemli aşama olarak görülmektedir 36 . Çalışma Bakanlığı tarafından, çalışma yaşamı konusunda yetiştirilmek üzere ikisi ekonomi, biri de hekimİşyeri Hekimi; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği… More kökenli olmak üzere 3 genç eleman sınavla seçilerek yurt dışına gönderilmiştir. Hekimİşyeri Hekimi; İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği… More olarak sınavı kazanan Dr. İsmail Topuzoğlu 1947 – 1951 yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerinde iş sağlığı alanında çalışmalar yapmıştır. Ülkeye döndükten sonra İSGÜM’ün kuruluşunda büyük rol oynamıştır.
- Günümüze kadar pek çok yasa çıkarılmıştır. 2003 tarihinde 4857 sayılı İş Yasası yürürlüğe girmiştir. Bunu takiben 16.06.2006 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası kabul edilmiştir. 4857 sayılı İş Yasasıyla birlikte ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatımız da değişmiş, ancak 30 Haziran 2012 tarihli 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile de İş Güvenliğine ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiştir.
- Türkiye’de işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin yasal çerçeve, halen yürürlükte olan Anayasa’nın çalışma hayatının düzenlenmesiyle ilgili 18, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 60, 61, 62 ve 173. maddelerinde bulunmaktadır. Bunlardan 50. maddede hiç kimsenin yaşına cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılmayacağı, 56. Maddede ise herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu belirtilmektedir.
- Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuş olmasına karşın ILO tarafından kabul edilmiş sözleşmelerin çoğuna HENÜZ taraf değildir.
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından tarafından Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren ve 1919 yılında kurulan ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization – ILO)) ile bugüne kadar 59 Sözleşmesi onaylanmıştır. ILO ile ilişkiler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı koordinasyonu ve temsili aracılığı ile yürütülmektedir. Türkiye tarafından onaylanan ILO sözleşmeleri kanun hükmü özelliğine sahiptir. Bu nedenle ILO sözleşmeleri çalışma dünyasında büyük bir öneme sahip bulunmaktadır. Bu yüzden tüm çalışanlar, işverenler ve diğer paydaşlar ILO sözleşmelerini takip etmeleri ve bu konuda bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
- Dr. Muzaffer Aksoy (1915-2001), ayakkabıcılar üzerindeki istatistiki çalışmaları neticesinde benzenin lösemiye yol açtığı gerçeğiniortaya çıkarmıştır. Dr. Refik Saydam (1881- 1942), tifo, dizanteri, veba ve kolera aşıları ile tetanos ve dizanteri serumlarını kurduğu Bakteriyoloji Enstitüsü’nde üretilmesiyle ilgili çalışmaları vardır. Dr. Nusret Fişek (1914-1990) ilk tıp bilimleri felsefe doktorudur. Tetanoz toksoidi konusunda uluslar arası başarı kazanmıştır.
- Osmanlıda İSG ile ilgili hükümler içeren belge 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi (Havza-i Fahmiye Teamülnamesi) Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalışma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeşitli konuların ele alındığı görülür.
- Cumhuriyet döneminde İSG ile ilgili hususlar içeren ilk yasal düzenleme 1924 yılında çıkan Hafta Tatili Kanunu’dur.
- Türkiye Cumhuriyetinde İş Müfettişliği 1937’de çıkarılan 7030 sayılı kararnamede İktisat Vekâletine bağlı
olarak kurulan “İş İdaresi”nin omurgasını, “meslek memurları” olarak nitelenen iş başmüfettişleri ve iş müfettişleri teşkil edileceği düzenlenmiştir.
* 1946 ‘da İş müfettişliği ihdas edilmiştir.
* 1950 yılında 81 sayılı ILO İş Teftişi sözleşmesi onaylandı.
* 1977 ‘de İş güvenliği müfettişliği ihdas edilmiştir.
* 1979’da İş Teftiş Tüzüğü yürürlüğe girdi.
* 1979 ‘da İş Müfettişliği ile İş güvenliği müfettişliği İş Teftiş Kurulu Başkanlığı bünyesinde birleştirilmiştir.
* 2011 ‘de Türkiye İş Kurumu müfettişleri; İş Teftiş Kurulu Başkanlığı bünyesine katılmıştır.
